Niemann-Pick Tip C Hastalığı
Niemann-Pick Tip C hastalığında (NP-C) hücre içi yağların (lipidler) normal hareketliliği kısıtlanmaktadır. Tüm hücrelerin yapı ve fonksiyonlarında çok önemli roller oynayan bu yağlar (özellikle kolesterol ve glikosfingolipidler), geri dönüştürülmek ya da yeniden kullanılmak yerine beyin, karaciğer ve dalak gibi vücudun çeşitli yerlerinde birikmektedir.1,2
Sonuç olarak, bu yağların ulaştığı toksik düzeyler, özellikle de beyinde hücre hasarına sebep olmaktadır. 1,3
NP-C, NPC-1 ve NPC-2 olarak bilinen iki genden birinde mutasyonlar veya değişiklikler sebebiyle oluşan kalıtsal bir bozukluktur.4 Bu genlere ait ürünlerin fonksiyonunun ne olduğu tam olarak anlaşılamasa da, hücre içerisindeki yağların geri dönüşümü ve hareketliliği açısından çok önemli bir rol oynadıkları düşünülmektedir.1,3 NPC1 ve NPC2 genleri mutasyona uğradığında, gen ürünleri tam olarak çalışamamakta ve yağların hücre içinde birikmesine sebep olmaktadırlar.
Yağların beyinde birikmesi, sinir hücrelerine (nöronlar) zarar vererek onların şekil değiştirmesi ve anormal derecede büyümesiyle sonuçlanır. Bu değişiklikler NP-C’de görülen karakteristik nörolojik belirtilere sebep olmaktadır.1 Yağların birikimi ayrıca NP-C hastası bebeklerde görülebilen aşırı karaciğer ve/veya dalak büyümesine de sebep olabilmektedir.
REFERANSLAR
1. Wraith JE, Imrie J. Understanding Niemann-Pick disease type C and its potential treatment. UK Blackwell Publishing, 2007.
2. Walkley SU, Suzuki K. Consequences of NPC1 and NPC2 loss of function in mammalian neurons. Biochim Biophys Acta 2004; 1685: 48-62.
3. Patterson MC. A riddle wrapped in a mystery: understanding Niemann-Pick disease, type C. Neurologist 2003; 9: 301-10.
4. Patterson MC. Niemann-Pick disease Type C. Gene Reviews 2007a (updated 9 July). Accessible at: www.geneclinics.org. Accessed October 2008.
Niemann-Pick Tip C Hastalığı Ne Kadar Yaygındır?
Niemann-Pick Tip C hastalığı (NP-C) bebekleri, çocukları ve 50 yaşa kadar ve hatta üstündeki yetişkinleri etkileyebilen aşırı nadir bir hastalıktır.1,2 Mevcut tahminlere göre NP-C tüm dünyada yaklaşık aynı oranda olmak üzere her 150,000 canlı doğumda bir görülmektedir.1 Ancak hastalık bulgularının çeşitliliği ve tanı koymadaki zorluklardan ötürü NP-C görülme sıklığının bu tahminlerin de üzerinde olabileceği öngörülmektedir.1
REFERANSLAR
1. Wraith JE, Imrie J. Understanding Niemann-Pick disease type C and its potential treatment. UK Blackwell Publishing, 2007.
2. Sévin M, Lesca G, Baumann N et al. The adult form of Niemann–Pick disease type C. Brain 2006;130:120–33.
Niemann-Pick Tip C Hastalığının Nedenleri:
Niemann-Pick Tip C hastalığı (NP-C) katılımsal, otozomal ve mutasyonu taşıyan genin her insanın sahip olduğu 22 çift kromozomdan (otozom) bir eş çiftten birinde yerleşmiş olduğu anlamına gelen çekinik bir hastalıktır. Bir kromozomunda mutasyona uğramış bir gen ve diğerinde normal bir gene sahip bir kişi NP-C hastası olmayacak ancak NP-C taşıyıcısı olacaktır. Bu nedenle, kendileri çok sağlıklı olsalar da hastalığı çocuklarına geçirebilirler. Mutasyona uğramış genin, biri anneden ve diğeri de babadan alınmış iki kopyası, bir çocuğun kalıtımsal olarak NP-C hastası olabilmesi anlamına gelmektedir. Bu durumda, eğer her iki ebeveyn de aynı çekinik gen mutasyonuna sahipse çocuğun NP-C hastası olarak doğması söz konusu olacaktır. . Sonuç olarak, iki NP-C taşıyıcısını ilgilendiren bir hamilelikte, bebeğin ¼ oranında tamamen sağlıklı olma olasılığı, ½ oranında bir NP-C taşıyıcısı olma olasılığı ve ¼ oranında NP-C hastası olma olasılığı bulunmaktadır.1
REFERANSLAR/p>
1. Wraith JE, Imrie J. Understanding Niemann-Pick disease type C and its potential treatment. UK Blackwell Publishing, 2007. Niemann-Pick Tip C Hastalığının Belirtileri Nelerdir?
Yorgunluk ve bununla beraber egzersizi vücudun kaldıramaması, tolere edememesi
Kalp ile ilgili sorunlar:
Niemann-Pick Tip C hastalığı (NP-C)’nın belirtileri çok çeşitlidir ve birkaç aylık bebeklerden, yetişkinliğin son evrelerine kadar görülebilir. NP-C, tipik olarak çocukluğun ortalarından sonlarına doğru gözlemlenir ve belirtileri yaygın olarak aşağıdakileri içerir: 1,2
* Gözleri yukarı ve aşağı doğru istemli hareket ettirmede kısıtlılık (vertikal supranükleer bakış felci) – bu NP-C’nin çok önemli bir özelliğidir.
* Özellikle güçlü duyguların, kahkaha atma anları gibi anların yaşandığı sırada düşmeye sebep olan ani kas zayıflıkları (jelastik katapleksi)
* Yutma güçlüğü (disfaji)
* Hızlı, düzensiz konuşma (dizartri)
* İstem dışı, devamlı kas kasılmaları (distoni)
* Kas kontrolünde eksiklik (ataksi)
* Nöbet
* Bunama (demans) ile sonuçlanabilen ilerleyici entelektüel gerileme (kognitif bozukluk)
* Karaciğer ve/veya dalak büyümesi (hepatomegali ve/veya splenomegali)
NP-C hastası çocuklar sakar gözükebilir ve sıklıkla düşebilirler. İlerleyen fiziksel ve entelektüel yetersizlikler ve konuşma güçlükleri bu çocukların okulda zayıf performans göstermesine sebep olabilmektedir.1 Bu yağlardan (lipidler) özellikle de beyinde birikenler, NP-C’nin nörolojik belirtilerine sebebiyet vermektedir. Çok genç dönemde ortaya çıkan belirtilerin tanımlanması çok zor olmaktadır.1 Bebeklerin çoğunda ciddi karaciğer hasarı ve solunum güçlüğü bulunmaktadır. Yetişkinlerde ise daha çok entelektüel gerileme ve göz hareketlerinde problemler görülmektedir.1
REFERANSLAR
1. Wraith JE, Imrie J. Understanding Niemann-Pick disease type C and its potential treatment. UK Blackwell Publishing, 2007.
2. Patterson MC. Niemann-Pick disease Type C. Gene Reviews 2007a (updated 9 July). Accessible at: www.geneclinics.org. Accessed October 2008.
Niemann-Pick Tip C Hastalığında Tanı:
Niemann-Pick Tip C hastalığı nadir görülmesi ve çok değişken belirtileri sebebiyle gözden kaçabilmekte ya da yanlış tanı alabilmektedir.1 Bunun yanı sıra, NP-C’nin kesin tanısı için sadece sınırlı sayıda uzmanlaşmış merkez tarafından yapılabilen karmaşık testler gerekmektedir. Gelecekte NP-C tanısını kolaylaştırabilecek yeni tanısal testler üzerinde çalışmalar sürmektedir.
Eğer NP-C’den şüpheleniliyorsa (Bkz: NP-C’nin belirtileri nelerdir?), tanıyı doğrulamak için aşağıdaki testleri de içeren bir dizi laboratuar testleri yapılmaktadır.
Deri Biyopsisi: Kolesterol hareketleri ve depolanmasındaki değişikliklerin incelenmesi için laboratuar ortamında belirli hücrelerin (fibroblastlar) geliştirilebilmesi amacıyla deriden parça alınması işlemidir.
DNA Testleri: NP-C’ye sebep olan her iki genden birindeki (NPC1 ve NPC2) mutasyonları araştırmak için yapılan özel testlerdir (Bkz: NP-C’ye ne neden olur?)
Manyetik Rezonans Görüntüleme (MRG) ya da bilgisayarlı tomografi (BT) : Bu taramalar hastalığın ileri evresinde olup entelektüel gerileme gösteren hastalardaki değişiklikleri saptamada yararlı olabilir.
REFERANSLAR
1. Wraith JE, Imrie J. Understanding Niemann-Pick disease type C and its potential treatment. UK Blackwell Publishing, 2007.
Niemann-Pick Tip C Hastalığının Yönetimi:
Son dönemlerde Niemann-Pick Tip C hastalığının anlaşılabilmesi ve yönetimi için önemli gelişmeler elde edilmiştir. Hâlihazırda Niemann-Pick Tip C (NP-C) için kesin bir tedavi bulunmuyor olsa da, bulunan ve geliştirilmekte olan yeni tedaviler, hastaların genel durumunu iyileştirmekte ve gelecek için umut kaynağı olmaktadır.
Son zamanlara kadar, hastalığın yönetimi için uygulanan yaklaşımlar, belirtileri azaltabilmek için kullanılan ancak hastalığın gidişini etkilemeyen genel tedavilerden ibaret olmuştur. Bu tip yaklaşımlar ile tedavi edilebilen belirtilere örnek olarak aşağıdakiler verilebilir:/p>
Ani kas zayıflıkları / örneğin güçlü bir kahkaha sonrasında düşme durumu (jelastik katapleksi) – trisiklik antidepresanlar ya da merkezi sinir sistemi uyarıcıları kullanılarak tedavi edilebilir.
İstemsiz kas kasılmaları(distoni) – anti-kolinerjik ilaç kullanımı ile tedavi edilebilir.
Hareket kısıtlılıkları – Fizik tedavi aracılığıyla tedavi edilebilir.
Nöbetler – Anti epileptik ilaçlar kullanılarak tedavi edilebilir.
Yutkunma güçlüğü sebebiyle oluşan beslenme problemleri – Beslenme tüpleri ile yönetilebilir.
Ocak 2009’da, NP-C hastalarındaki nörolojik belirtileri yavaşlattığı ya da stabilize ettiği kanıtlanmış olan bir glikosfingolipid sentezi inhibitörü NP-C hastaları için onaylanan ilk spesifik tedaviolmuştur.2
Glikosfingolipid sentezi inhibitörleri glikosfingolipid olarak bilinen yağların (lipidler) oluşumunu durdurur ve böylece onların beyinde birikmesinin önlenmesine yardımcı olur.2
Araştırmaların devam ettiği diğer NP-C spesifik tedaviler açısından; kolesterol azaltıcı tedaviler, hücre sinyallemesini hedef alan tedaviler, nörosteroid replasman tedavileri1 ve sterol-bağlayıcı ajanları da içeren bir grup umut vaat eden yeni yaklaşımlar bulunmaktadır.3
REFERANSLAR
1. Wraith JE, Imrie J. Understanding Niemann-Pick disease type C and its potential treatment. UK Blackwell Publishing, 2007.
2. Patterson MC, Vecchio D, Prady H et al. Miglustat for treatment of Niemann-Pick C disease: a randomised controlled study. Lancet, Published online August 2 2007.
3. Liu B, Turley SD, Burns DK et al. Reversal of defective lysosomal transport in NPC disease ameliorates liver dysfunction and neurodegeneration in the npc1-/- mouse. PNAS 2009;106;7:2377-2382
Niemann-Pick Tip C Hastalığı Hastaları Nasıl Etkiler ?
Niemann-Pick Tip C hastalığının (NP-C)hastaların kendilerinin ve ailelerinin hayatları üzerinde büyük etkileri vardır. NP-C’nin ilerleyici doğası, çocukların okul performanslarının çok zayıflamasına ve sosyal aktivitelere katılmakta zorlanmalarına sebep olmaktadır. Yetişkin hastaların iş ya da araç kullanma becerileri gibi beceriler de dâhil olmak üzere günlük aktiviteleri ciddi olarak kısıtlanmaktadır. Hastalar kaçınılmaz şekilde çevrelerindeki insanlara bağımlı yaşamak durumunda kalmaktadırlar.
NP-C gibi şiddetli ve kronik bir hastalık yaşayan hastaların aileleri ve/veya ebeveynlerini de zorluklar beklemektedir. Çok geniş ve çeşitli belirtilerin varlığı, bakım veren kişilerin bir çok tıbbi uzman ile görüşmeleri ve fizik tedavi gibi diğer tedaviler de dahil olmak üzere genellikle çoklu ve çoğu zaman kompleks ilaç tedavileri ile uğraşıyor olmaları anlamına gelmektedir.
NP-C hastalığı sahibi bir aile bireyine bakıyor olmak önemli miktarda zaman ve enerji gerektirmektedir. Bu sebeple, yardım ve destek aranması çok önemlidir. Hasta dernekleri bilgi ve danışmanlık hizmetlerine ulaşım sağlayabilmeleri açısından çok önemli bir kaynaktır. Deneyimler ve kaygıların paylaşılabilmesine de yarayacak şekilde NP-C hastalığı ile yaşayanların birbiriyle buluşması ve görüşmesini de sağlamaktadır. Buna ek olarak konu hakkında spesifik eğitim sahibi uzmanların yer aldığı ve her açıdan NP-C bakımını sağlamayı planlayan bazı merkezler de kurulmaya başlanmıştır.
REFERANSLAR
1. Wraith JE, Imrie J. Understanding Niemann-Pick disease type C and its potential treatment. UK Blackwell Publishing, 2007.
2. Sévin M, Lesca G, Baumann N et al. The adult form of Niemann–Pick disease type C. Brain 2006;130:120–33.
