Sanfilippo (MPS Tip III)

Sanfilippo/MPS III’ ün A, B, C ve D olmak üzere dört tipi vardır. Bu dört tip arasında klinik açıdan çok az fark bulunur. Sanfilippo sendromuna neden olan enzimlerin herhangi birinin yetersiz veya tam aktivite kaybı, çeşitli organ ve dokulardaki hücre lizozomlarında kısmen bozulmuş heparan sülfat zincirlerinin birikmesine yol açar. Farklılık, özgül enzimlerin üretilmesini sağlayan genin farklı bölgelerindeki mutasyonlardan kaynaklanır. Dünyada doğan her 70.000 bebekten birinde Sanfilippo/MPS III tiplerinden biri bulunabilmektedir. Kuzeybatı Avrupa’ da en sık Tip A hastalık görülmektedir.

Sanfilippo tip A/MPS III A

Sanfilippo tip A/MPS III A, heparan sülfat adı verilen özel bir şeker olan mukopolisakkarid yapısını parçalamak için gereken heparan sülfamidaz (heparan sülfat sülfataz veya N-sülfoglukozamin sülfohidrolaz olarak da bilinir)enzimini üreten gendeki mutasyona bağlı olarak ortaya çıkar. Bu nedenle Sanfilippo tip A/MPS III A bulunan hastaların vücudunda çok fazla miktarda mukopolisakkarid birikerek Sanfilippo tip A/MPS III A’ da görülen belirtilerin ortaya çıkmasına yol açar.

Belirtileri:

Sanfilippo tip A/MPS III A’ lı hastalar normal görünüme sahiptir ancak hasar gören hücre sayısı arttıkça, hastalıkla ilgili bulgu ve belirtiler görülmeye başlar. Belirtiler ilerleyicidir ve ortaya çıkış sırasına bağlı olarak evrelere ayrılır. Hastalıkla ilişkili davranış sorunları yaklaşık iki yaş civarında ortaya çıkar.

İlk evrede, hastalıktan etkilenen çocukta konuşma becerileri gecikirken yüz hatlarında değişiklikler belirmeye başlar. Bir sonraki evrede, aşırı hareketlilik, huzursuzluk, uykusuzluk ve hareket güçlüğü ortaya çıkar. Hastalıktan etkilenen çocukların çoğu ellerini, giysilerini ya da öteberiyi çiğner. Zamanla, konuşma ve anlama bozulur. Altı yaşına doğru, çoğu hastada ileri düzeyde zeka geriliği gelişir. On yaşına kadar, hastalanan çocukların hareketleri çok kısıtlı hale gelir. Son evrede çocuk hareketsiz ve genel olarak uyaranlara yanıtsız hale gelir.

Belirtilerin çoğu genel olarak nörolojik olsa da bazı hastalarda ishal, karaciğer ve dalak büyümesi gibi belirtiler görülebilir. Hastalığın başka bir fiziksel özelliği de saçların ve kılların sık ve kalın olmasıdır.

Kalıtım Özellikleri:

Sanfilippo tip A/MPS III otozomal çekinik bir hastalıktır.

Tanıya Yönelik Testler:

Sanfilippo tip A/MPS III A’ nın tanısı koymak için idrar testiyle idrardaki mukopolisakkarid düzeylerinin artıp artmadığı araştırılır. İdrar testinin ardından kan testi ya da deri biyopsisinden alınan örnekten çoğaltılan bağ dokusu hücrelerinde heparan sülfamidaz enziminin etkinliği araştırılabilir. Doğumdan önce anne karnındaki çocuğun enzim aktivitesini araştırmak üzere tarama testi yapılabilmektedir. Bunlara ek olarak genetik testlerle de Sanfilippo tip A/MPS III A’ ya neden olan mutasyonu belirlemek olasıdır.

Tedavi:

Sanfilippo tip A/MPS III A hastalığının tedavisi yoktur. Hastalık erken teşhis edilebilirse, kemik iliği nakli ilerleme hızını yavaşlatmada yararlı olabilir. Çoğu olguda, tedavi belirtilerin kontrol altına alınması ya da azaltılmasına dayalı olarak gerçekleştirilir. Davranışlarla ilgili sorunlara yönelik ilaçların etkili olduğu kanıtlanmamıştır. Havale nöbetlerine yönelik olarak antikonvülzan ilaçlar verilmektedir. Yutma güçlüğü çeken çocuklarda yutmayı kolaylaştırıcı gereçler uygulanabilir, hareket güçlüğünün arttığı ileri aşamalarda tekerlekli sandalye gibi yardımcı araçlar kullanılır. Bu hastalarda genetik danışmanlık hizmeti alınması önerilir.

Günümüzde hayvanlar üzerinde hastalıkla ilgili olarak gerçekleştirilen çalışmalarda gen tedavisi araştırılmakta olup yakın gelecekte bu alanda önemli gelişmelerin kaydedilmesi beklenmektedir. Ayrıca, kandan beyne geçebilen ilaçların geliştirilmesi, böylece nörolojik belirtilerin tedavi edilebilmesi yönünde araştırmalar sürdürülmektedir. Günümüzde yoğun olarak araştırılan başka bir tedavi de kök hücre naklidir. Tıp çevrelerinde hastalığın erken evrede saptanması durumunda tedavinin çok daha yararlı olabileceği görüşü kabul edilir.

Sanfilippo tip B/MPS III B

Tanımı:

Sanfilippo tip B/MPS III B, özel bir şeker olan mukopolisakkarid yapısını parçalamak için gereken N-asetilglukozaminidaz enzimini üreten gendeki mutasyona bağlı olarak ortaya çıkar. Sanfilippo tip B/MPS III B hastalarında N-asetilglukozaminidaz enzimi ya hiç yoktur ya da çok az üretilmektedir. Bu şekerler vücutta bağ dokularının yapımında kullanılır. Sanfilippo tip B/MPS III B bulunan hastaların vücudunda çok fazla miktarda heparan sülfat adlı mukopolisakkarid birikir ve hastalığa özgü belirtiler ortaya çıkar.

Belirtileri:

Sanfilippo tip B/MPS III B ile doğan çocuklar normal görünür, ancak hücreler hasar gördükçe, hastalıkla ilgili bulgu ve belirtiler görülmeye başlar. Belirtiler ilerleyicidir ve ortaya çıkış durumuna göre sınıflandırılır. Bu hastalıkta gözlenen davranış sorunları yaklaşık iki yaşında ortaya çıkar.

İlk dönemde hastalıktan etkilenen çocukta konuşma gecikir. Bu dönemde yüz şeklinde de anormallikler oluşmaya başlar.

Bir sonraki evrede aşırı hareketlilik, huzursuzluk, uykusuzluk ve hareket güçlüğü ortaya çıkar. Hastalıktan etkilenen çocukların çoğu ellerini, giysilerini ya da öteberiyi kemirir. Zamanla, konuşma ve anlama bozulur. On yaşına kadar, hastalanan çocukların hareketleri çok kısıtlı hale gelir. Son evrede çocuk hareketsiz ve genel olarak uyaranlara yanıtsız hale gelir.

Kalıtım Özellikleri:

Sanfilippo tip B/MPS III B otozomal çekinik özellik gösterir.

Tanıya Yönelik Araştırmalar:

Sanfilippo tip B/MPS III B tanısında idrar testi kullanılır. Bu testte işlevi aksayan enzimle ilgili mukopolisakkarid düzeylerinin idrarda artıp artmadığı araştırılır. İdrar testinin ardından kan testi ya da deri biyopsisinden alınan örnekten çoğaltılan bağ dokusu hücrelerinde N-asetilglukozaminidaz enziminin etkinliği araştırılabilir. Doğumdan önce anne karnındaki çocuğun N-asetilglukozaminidaz enzimi aktivitesini araştırmak üzere tarama testi yapılabilir. Bunlara ek olarak genetik testlerle de Sanfilippo tip B/MPS III B’ ye neden olan mutasyonu belirlemek olasıdır.

Tedavisi:

Sanfilippo tip B/MPS III B’ nin tedavisi yoktur. Hastalık erken teşhis edilebilirse, kemik iliği nakli ilerleme hızını yavaşlatabilir. Çoğu olguda, tedavi belirtilerin kontrol altına alınması ya da azaltılmasına yöneliktir. Davranışlarla ilgili sorunlara yönelik ilaçların etkili olduğu kanıtlanmamıştır. Havale nöbetlerine yönelik olarak antikonvülzan ilaçlar verilir. Yutma güçlüğü çeken çocuklarda yutmayı kolaylaştırıcı gereçler uygulanabilir, hareket güçlüğünün arttığı ileri aşamalarda tekerlekli sandalye gibi yardımcı araçlar kullanılır. Bu hastalarda genetik danışmanlık hizmeti alınması önerilir.

Ayrıca kandan beyine geçebilen enzim tamamlayıcı ilaçların geliştirilmesi, böylece nörolojik belirtilerin tedavi edilebilmesi yönünde araştırmalar sürdürülmektedir. Günümüzde yoğun olarak araştırılan başka bir tedavi de kök hücre naklidir. Tıp çevrelerinde hastalığın erken evrede saptanması durumunda tedavinin çok daha yararlı olabileceği görüşü kabul edilmektedir.

Sanfilippo tip C/MPS III C

Tanımı:

Sanfilippo tip C/MPS III C, Asetil CoA: alfa glukozaminid-N- asetiltransferaz enzimini üreten gendeki kusurdan kaynaklanmaktadır (HGSNAT eksikliği). Bu enzim özel bir şeker tipi olan heparan sülfat adlı mukopolisakkaridlerin parçalanmasından sorumludur. Sanfilippo tip C/MPS III C hastalarında Asetil CoA: alfa glukozaminid-N- asetiltransferaz enzimi ya çok düşük miktarda sentezlenmektedir ya da hiç yoktur. Bu şekerler vücuttaki çeşitli dokuların yapımında kullanılır. Sanfilippo tip C/MPS III C’ den etkilenen hastaların vücudunda aşırı miktarda mukopolisakkarid bulunur, bu da Sanfilippo tip C/MPS III C hastalığının belirtilerine yol açar.

Belirtileri:

Sanfilippo tip C/MPS III C hastalığı bulunan bebekler normal doğar ancak hasar gören hücrelerin sayısı çoğaldıkça hastalığın bulgu ve belirtileri baş gösterir. Belirtiler ilerleyicidir ve ortaya çıkış durumuna göre sınıflandırılır. Bu hastalıkta gözlenen davranış sorunları iki yaş civarında ortaya çıkar.

Hastalığın ilk döneminde hastalıktan etkilenen çocukta konuşma gecikir. Bu dönemde yüz şeklinde de anormallikler oluşmaya başlar. Bir sonraki evrede aşırı hareketlilik, huzursuzluk, uykusuzluk ve hareket güçlüğü ortaya çıkar. Hastalıktan etkilenen çocukların çoğu ellerini, giysilerini ya da öteberiyi kemirir. Zamanla, konuşma ve anlama bozulur. On yaşına kadar, hastalanan çocukların hareketleri çok kısıtlı hale gelir. Son evrede çocuk hareketsiz ve genel olarak uyaranlara yanıtsız hale gelir.

Kalıtım Özellikleri:

Sanfilippo tip C/MPS III C otozomal çekinik özellik gösterir.

Tanıya Yönelik Araştırmalar:

Sanfilippo tip C/MPS III C A tanısında tanısında idrar testi kullanılır. Bu testte işlevi aksayan enzimle ilgili mukopolisakkarid düzeylerinin idrarda artıp artmadığı araştırılır. İdrar testinin ardından kan testi ya da deri biyopsisinden alınan örnekten çoğaltılan bağ dokusu hücrelerinde Asetil CoA: alfa glukozaminid-N- asetiltransferaz enziminin etkinliği araştırılabilir. Doğumdan önce anne karnındaki çocuğun enzim aktivitesini araştırmak üzere tarama testi yapılabilir. Bunlara ek olarak genetik testlerle de Sanfilippo tip C/MPS III C’ ye neden olan mutasyonu belirlemek olasıdır.

Tedavisi:

Sanfilippo tip C/MPS III C hastalığının tedavisi yoktur. Hastalık erken teşhis edilebilirse, kemik iliği nakli ilerleme hızını yavaşlatmada yararlı olabilir. Çoğu olguda, tedavi belirtilerin kontrol altına alınması ya da azaltılmasına yönelik olarak nörolog, göz hekimi ve genetik danışmanın düzenli gözetimi altında gerçekleştirilir. Davranışlarla ilgili sorunlara yönelik ilaçların etkili olduğu kanıtlanmamıştır. Havale nöbetlerine yönelik olarak antikonvülzan ilaçlar verilmektedir. Yutma güçlüğü çeken çocuklarda yutmayı kolaylaştırıcı gereçler uygulanabilir, hareket güçlüğünün arttığı ileri aşamalarda tekerlekli sandalye gibi yardımcı araçlar kullanılır. Bu hastalarda genetik danışmanlık hizmeti alınması önerilir.

Ayrıca, kandan beyine geçebilen enzim tamamlayıcı ilaçların geliştirilmesi, böylece nörolojik belirtilerin tedavi edilebilmesi yönünde araştırmalar sürdürülmektedir. Günümüzde yoğun olarak araştırılan başka bir tedavi de kök hücre naklidir. Tıp çevrelerinde hastalığın erken evrede saptanması durumunda tedavinin çok daha yararlı olabileceği görüşü kabul edilmektedir.

Sanfilippo tip D/MPS III D

Tanımı:

Sanfilippo tip D/MPS III D; N-asetilglukozamin-6-sülfataz enzimini üreten gendeki kusurdan kaynaklanmaktadır. Bu enzim özel bir şeker tipi olan mukopolisakkaridlerin parçalanmasından sorumludur. Sanfilippo tip D/MPS III D hastalarında N-asetilglukozamin-6-sülfataz enzimi ya çok düşük miktarda sentezlenmektedir ya da hiç yoktur. Bu şekerler vücuttaki çeşitli dokuların yapımında kullanılır. Sanfilippo tip D/MPS III D’ den etkilenen hastaların vücudunda aşırı miktarda mukopolisakkarid bulunur ve bu Sanfilippo tip D/MPS III D hastalığının belirtilerine yol açar.

Belirtileri:

Sanfilippo tip D/MPS III D hastalığı bulunan bebekler normal olarak doğar ancak hasar gören hücrelerin sayısı çoğaldıkça hastalığın bulgu ve belirtileri baş gösterir. Belirtiler ilerleyicidir ve ortaya çıkış durumuna göre sınıflandırılır. Bu hastalıkta gözlenen davranış sorunları yaklaşık iki yaşında ortaya çıkar.

Kalıtım Özellikleri:

Sanfilippo tip D/MPS III D otozomal çekinik özellik gösterir.

Tanıya yönelik testler:

Sanfilippo tip D/MPS III D’ nin tanısında idrar testi kullanılır. Bu testte, işlevi aksayan N-asetilglukozamin–6-sülfataz enziminin parçaladığı mukopolisakkarid düzeylerinin idrarda artıp artmadığı araştırılır. İdrar testinin ardından kan testi ya da deri biyopsisinden alınan örnekten çoğaltılan bağ dokusu hücrelerinde N-asetilglukozamin–6-sülfataz enziminin etkinliği araştırılabilir. Doğumdan önce anne karnındaki çocuğun N-asetilglukozamin–6-sülfataz enzimi aktivitesini araştırmak üzere tarama testi yapılabilmektedir. Bunlara ek olarak genetik testlerle de Sanfilippo tip D/MPS III D’ ye neden olan mutasyonu belirlemek olasıdır.

Tedavisi:

Sanfilippo tip D/MPS III D hastalığının tedavisi bulunmamaktadır. Hastalık erken teşhis edilebilirse, kemik iliği nakli ilerleme hızını yavaşlatmada yararlı olabilir. Çoğu olguda, tedavi belirtilerin kontrol altına alınması ya da azaltılmasına yönelik olarak nörolog, göz hekimi ve genetik danışmanın düzenli gözetimi altında gerçekleştirilir. Davranışlarla ilgili sorunlara yönelik ilaçların etkili olduğu kanıtlanmamıştır. Havale nöbetlerine yönelik olarak antikonvülzan ilaçlar verilmektedir. Yutma güçlüğü çeken çocuklarda yutmayı kolaylaştırıcı gereçler uygulanabilir, hareket güçlüğünün arttığı ileri aşamalarda tekerlekli sandalye gibi yardımcı araçlar kullanılır. Bu hastalarda genetik danışmanlık hizmeti alınması önerilir.

Önemli Not: MPS ve benzeri lizozomal hastalıklarıyla ilgili olarak sitemizde yer alan derlemeler, gönüllü hekimlerimiz tarafından, uluslararası kaynaklar referans alınarak yapılmıştır. Amacımız, hasta ve hasta yakınlarını, lizozomal depo hastalıkları hakkında bilgilendirmek ve hastalık farkındalığını arttırmaktır. Sitemizde yer alan bilgiler, her ne kadar tıbbi bilgi niteliği taşısa da sadece bilgilendirme amaçlıdır; kesinlikle tanı, tedavi veya klinik kararlar için kullanılmamalıdır!

Kaynak: Sanfilippo Syndrome: Molecular Basis, Disease Models and Therapeutic Approaches.

Benetó N, Vilageliu L, Grinberg D, Canals I.Int J Mol Sci. 2020 Oct 22;21(21):7819. doi: 10.3390/ijms21217819.